Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thuwong binh và Xã hội Đào Ngọc Dung, Giám đốc ILO Việt Nam Chang Hee Lee đồng chủ trì hội thảo

Phát biểu khai mạc Hội thảo Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung nhấn mạnh, BHXH là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển của đất nước. Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng cho biết, hệ thống chính sách BHXH nước ta cho đến nay đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Về chính sách đã bao gồm gần như đầy đủ các chính sách theo thông lệ quốc tế như: Chế độ hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản, BH tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, BH thất nghiệp. Về chế độ đã bao gồm cả BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện: Chính sách BHXH bắt buộc được triển khai với người có quan hệ lao động; chính sách BHXH tự nguyện (với hai chế độ hưu trí và tử tuất) được triển khai với đối tượng không có quan hệ lao động; khu vực kinh tế chính thức và phi chính thức đều có thể tham gia BHXH. Về quy mô tham gia: Tính đến hết tháng 10 năm 2017, đã có hơn 14,6 triệu người (30,4% lực lượng lao động trong độ tuổi, 27% lực lượng lao động trong và ngoài độ tuổi) tham gia BHXH; 10,31 triệu người (chiếm 21,5% số lao động trong độ tuổi) tham gia BH thất nghiệp.

Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung: "Để đạt được mục tiêu BHXH cho người lao động cần những giải pháp quyết liệt hơn"

Tuy nhiên, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng cho rằng, bên cạnh những mặt đã đạt được, chính sách BHXH thời gian qua cũng đã bộc lộ không ít những hạn chế như: Diện bao phủ BHXH còn thấp. Đặc biệt trong đó, sau 9 năm triển khai chính sách BHXH tự nguyện mới chỉ có hơn 200.000 người người tham gia. Song song đó, do chính sách BHXH được kế thừa từ các chính sách BHXH trong giai đoạn kế hoạch hóa tập trung, thiết kế dành cho công nhân viên chức khu vực Nhà nước, do ngân sách Nhà nước đảm bảo, chưa được sửa đổi, bổ sung kịp thời cho phù hợp với đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số (tốc độ già hóa dân số), chưa phù hợp với nguyên tắc đóng - hưởng và cân đối giữa mức đóng - mức hưởng dẫn đến quỹ hưu trí, tử tuất khó đảm bảo khả năng cân đối trong dài hạn. “Hiện nay, tính chất chia sẻ rủi ro chỉ thể hiện rõ trong các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp. Chính sách hưu trí  nặng về nguyên tắc đóng - hưởng, đóng nhiều - hưởng nhiều, đóng ít - hưởng ít. Chính sách của chúng ta thiết kế không sai nhưng cũng cần chú trọng tới nguyên tắc chia sẻ giữa người có mức lương cao và mức lương thấp, để thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa các nhóm lao động - tạo niềm tin vào hệ thống BHXH, duy trì sự tham gia và bảo lưu trong hệ thống BHXH, tránh việc hưởng BHXH một lần và rời khỏi hệ thống BHXH”, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, chính sách BHXH hiện chưa có sự hỗ trợ lẫn nhau trong các chính sách thành phần để phát huy vai trò của từng chính sách nhằm đạt được mục tiêu BHXH cho mọi NLĐ. Đơn cử cho vấn đề này, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết: “Với chính sách BH thất nghiệp, hiện chúng ta đang dừng ở việc chi trả trợ cấp thất nghiệp chứ chưa tiến hành các giải pháp hỗ trợ để nhanh chóng đưa NLĐ quay trở lại làm việc. Nếu thực hiện được mục tiêu đưa NLĐ quay trở lại làm việc, duy trì được việc làm thì số lượng người rời khỏi hệ thống BHXH sẽ giảm, số tiếp tục tham gia BHXH sẽ tăng và độ bao phủ của chính sách BHXH sẽ lớn”.

“Mặc dù Nghị quyết số 21-NQ/TW của Bộ Chính trị khẳng định: Thực hiện tốt các chế độ, chính sách BHXH là trách nhiệm của các cấp uỷ đảng, chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội, DN và của mỗi người dân, nhưng trên thực tế việc tuân thủ luật pháp về BHXH còn chưa cao, trình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH của người sử dụng lao động ngày một nghiêm trọng, ảnh hưởng tới quyền lợi an sinh thiết thân của hàng ngàn NLĐ. Để đạt được mục tiêu BHXH cho mọi NLĐ cần những giải pháp quyết liệt hơn, nhằm tăng cường tính thực thi luật pháp về BHXH”, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh.

Chia sẻ về những vấn đề dẫn tới khả năng mất cân đối quỹ hưu trí, tử tuất trong dài hạn, Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) Phạm Trường Giang nhận định, tình trạng nghỉ hưu sớm trong điều kiện tốc độ già hóa dân số của nước ta ngày càng tăng, đang và sẽ là một gánh nặng lớn cho Quỹ BHXH. Theo đó, hiện tuổi hưu trung bình của nước ta là 54,1 tuổi, trong đó nam là 55,6 tuổi (so với quy định là 60 tuổi) và nữ là 52,6 tuổi (so với quy định là 55 tuổi). Trong khi đó, tuổi thọ bình quân của người nghỉ hưu (kỳ vọng sống sau tuổi nghỉ hưu) hiện nay là 78,8 tuổi. Như vậy, thời gian hưởng lương hưu từ quỹ BHXH trung bình của mỗi người vào khoảng 24,7 năm. Đặt trong sự so sánh với các quốc gia khác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Trung Quốc, Indonesia..., thì hiện nay tỷ lệ giữa tổng mức hưởng trên tổng mức đóng BHXH của Việt Nam là quá cao: Tổng mức đóng khoảng 22% nhưng hưởng tới tối đa là 75%. 

Đồng quan điểm trước những lo ngại của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về khả năng mất cân đối quỹ hưu trí, tử tuất trong dài hạn, Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam Điều Bá Được đưa ra một số đề xuất cải cách chính sách BHXH như: Mở rộng diện bao phủ BHXH theo hướng người sử dụng lao động trả tiền lương cho NLĐ theo quy định của pháp luật căn cứ trên việc hạch toán vào giá thành sản phẩm, hàng hóa hoặc dịch vụ; NLĐ đóng BHXH bắt buộc trên tổng thu nhập; NLĐ có tuổi từ đủ 15 trở lên có thu nhập từ quan hệ lao động phải tham gia BHXH bắt buộc. Việc thiết kế chính sách BHXH tiến tới thực hiện BHXH đa tầng là cần thiết. Cụ thể gồm: Tầng phổ quát - Nhà nước đảm bảo lương hưu xã hội từ nguồn ngân sách; Tầng BHXH bắt buộc - Vận hành theo quyên tắc đóng, hưởng có sự chia sẻ và do Nhà nước quản lý thực hiện như hiện nay, nhưng phải có sự điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu của thực tiễn; Tầng còn lại - gồm BHXH bổ sung và BHXH tự nguyện, sẽ thực hiện theo quy định của pháp luật.

Song song đó, chúng ta cần thiết kế mức đóng, hưởng phù hợp. Theo đó, cần quy định lại căn cứ đóng BHXH (mức đóng BHXH tối thiểu và mức đóng tối đa); thực hiện đúng nguyên tắc đóng, hưởng công bằng, có chia sẻ trong chế độ hưu trí; hạn chế nghỉ hưu trước tuổi, nâng tuổi nghỉ hưu đảm bảo có lộ trình phù hợp; điều chỉnh mức tiền lương đóng BHXH và lương hưu trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng của từng thời kỳ, tập trung vào nhóm có mức lương hưu thấp.

Đẩy mạnh cải cách hành chính với việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính theo hướng công khai, minh bạch; tập trung hiện đại hóa quản lý BHXH với những giải pháp chủ động trong cải cách bộ máy, tinh giản biên chế theo hướng nâng cao tính chuyên nghiệp, hiệu quả trong quản lý chính sách BHXH và nâng cao chất lượng phục vụ trong việc tổ chức thực hiện chính sách BHXH cũng là những biện pháp chủ yếu ông Điều Bá Được khuyến nghị áp dụng, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý BHXH trong thời gian tới.

Ông Nuno Meria Simoes da Cunha, Chuyên gia an sinh xã hội của ILO khu vực Đông, Đông Nam Á và Thái Bình Dương khuyến nghị, việc cải cách phải tránh những thay đổi quá nhanh đối với chính sách BHXH hiện tại.

Giám đốc ILO Việt Nam khuyến nghị mở rộng ASXH cho những người khu vực phi chính thức

Theo các chuyên gia, cải cách cần tránh những thay đổi quá nhanh đối với chính sách BHXH hiện tại, cần cải cách từng bước; mọi giải pháp cải cách phải có nghiên cứu sâu, tính tới biên độ tác động, có lộ trình thực hiện thí điểm; nên tăng tuổi nghỉ hưu cân bằng giữa nam và nữ; phải xây dựng được một hệ thống BHXH đa tầng, và phát huy được sự tham gia tối đa với chính sách BHXH tự nguyện;…

ILO khuyến nghị Việt Nam mở rộng an sinh xã hội cho những người trong khu vực phi chính thức thông qua kết hợp giữa chương trình có đóng góp và chương trình có sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước nhằm hướng tới bao phủ an sinh xã hội toàn dân. “Thành công của việc mở rộng độ bao phủ BHYT của các bạn cho thấy, nhiệm vụ mở rộng diện bao phủ của BHXH là có thể thực hiện được”, ông Chang Hee Lee nhấn mạnh.

Từ các ý kiến chia sẻ, khuyến nghị của các chuyên qua, các nhà quản lý, các nhà khoa học trong và ngoài nước tại Hội thảo đều thống nhất rằng: Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số và chính sách BHXH được xem là công cụ hữu hiệu để cân bằng tình trạng già hóa dân số này. Theo thống kê, hiện nay số người già có lương hưu của Việt Nam chỉ chiếm 15% trên tổng số người hết độ tuổi lao động. Cũng theo số liệu được các Tổ chức quốc tế cung cấp thì chỉ có 5% dân số có tài sản tích lũy khi về già, còn lại 80% dân số làm chỉ đủ sống và nuôi con.

Tại Hội thảo, các kiến nghị, đề xuất của các đại biểu đều đồng nhất cho rằng, cải cách chính sách BHXH phải: Xây dựng chính sách theo hướng đa tầng; điều chỉnh nguyên tắc đóng - hưởng cho phù hợp thực tiễn và đảm bảo có sự chia sẻ; tập trung mở rộng đối tượng tham gia; tăng tính bền vững cho quỹ BHXH bằng việc triển khai đầu tư quỹ có hiệu quả, tăng cường tính hiệu quả trong công tác vận hành bộ máy quản lý BHXH; nâng tuổi nghỉ hưu, giảm mức hưởng theo lộ trình;…

Phó Thủ tướng phát biểu chỉ đạo về lộ trình cải cách chính sách BHXH thời gian tới

Phát biểu chỉ đạo Hội thảo, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ khẳng định, trong thời điểm Trung ương đang nghiên cứu cải cách mạnh mẽ chính sách BHXH trong công chức, viên chức, NLĐ và lực lượng vũ trang, Hội thảo là một diễn đàn có ý nghĩa rất quan trọng để đánh giá về những kết quả đạt được, đặc biệt là trong việc nhận định những tồn tại, hạn chế, yếu kém và nguyên nhân; nghiên cứu các bài học kinh nghiệm quốc tế; trên cơ sở đó đề ra định hướng, giải pháp cải cách chính sách BHXH ở Việt Nam thời gian tới.

 “Không có nước nào trên thế giới mà người tham gia BHXH đóng ít lại hưởng nhiều như ở Việt Nam. Đặc biệt, Việt Nam lại có đặc thù khác các nước khác khi vẫn có những đối tượng được Nhà nước đóng BHXH, đơn cử như 1,3 triệu người nghỉ hưu trước năm 1995 và rất đông các đối tượng chính sách khác. Muốn cải cách chính sách BHXH thành công, chúng ta phải có quyết tâm chính trị cao, và có sự đồng lòng của toàn xã hội”, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nhấn mạnh.

“Lộ trình cải cách chính sách BHXH phải gắn với khả năng phát triển của nền kinh tế và ngân sách Nhà nước. Cần xem xét ưu tiên đối tượng nào trước để mở rộng diện bao phủ. Thiết kế chính sách đóng - hưởng điều chỉnh hợp lý. Đây là bài học Việt Nam cần lưu ý. Bởi đã là bảo hiểm thì phải đương nhiên phải theo nguyên tắc đóng - hưởng nhưng bên cạnh đó vẫn phải đảm bảo tính chia sẻ giữa các chính sách", Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nói.

Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ yêu cầu, cải cách chính sách BHXH phải kế thừa nền tảng cơ bản của chính sách BHXH đã xây dựng được, từ đó cải cách toàn diện nhưng phải đảm bảo các giải pháp không được "gây sốc" như một số thay đổi gần đây đang tạo phản ứng ngược với xã hội, và biện pháp cần linh hoạt. Việc cải cách chính sách BHXH song hành với cải cách bộ máy thực hiện chính sách BHXH, nâng cao chất lượng quản lý BHXH, chất lượng dịch vụ công trong tổ chức thực hiện chính sách BHXH nhằm tiết kiệm chi phí quản lý cũng là yếu tố quan trọng mà Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ yêu cầu xem xét đưa vào Đề án cải cách chính sách BHXH lần này.

Trước đề xuất của Bộ Tài chính để cơ quan thuế thực hiện chức năng thu BHXH, tại Hội thảo, một số đại biểu cũng đã đưa ra một số khuyến nghị về những khó khăn sẽ gặp phải nếu đề xuất này được đưa vào triển khai. Chia sẻ quan điểm của Ban Chỉ đạo Trung ương cải cách tiền lương, BHXH và ưu đãi người có công về nội dung này, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ yêu cầu cơ quan thuế chỉ nên kết nối, chia sẻ dữ liệu thu thuế với cơ quan BHXH, chứ không thực hiện thu BHXH vì tính chất và chính sách hoạt động của các cơ quan là khác nhau.

Đăng Doanh