Vai trò lãnh đạo của Đảng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam được thể hiện xuyên suốt qua các kỳ Đại hội của ĐảngVai trò lãnh đạo của Đảng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam được thể hiện xuyên suốt qua các kỳ Đại hội của Đảng với việc đề ra các phương hướng, định hướng, mục tiêu, và các giải pháp phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN trong từng giai đoạn phát triển của đất nước. Tư duy về kinh tế của Đảng được đổi mới bắt đầu từ khi chấp nhận phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước ở Đại hội VI và qua các kỳ Đại hội tiếp theo đã liên tục đổi mới.

Khái niệm nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được khẳng định tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam (2001): “Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Đây là kết quả của quá trình 15 năm đổi mới tư duy của Đảng và thực tiễn vận hành ở Việt Nam, được đúc kết trên cơ sở đánh giá và rút ra các bài học qua các kỳ Đại hội VII, VIII của Đảng. Bắt đầu từ đây, đổi mới tư duy về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam càng được đẩy mạnh hơn, ngày một toàn diện hơn.

Đại hội X của Đảng (2006) đã khẳng định 5 thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư hữu tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài cùng phát triển trong nền kinh tế nước ta. Tư duy và nhận thức lý luận kinh tế được đổi mới thể hiện trong việc xác định đặc trưng kinh tế của CNXH so với nội dung trong Cương lĩnh năm 1991, đó là: "có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất". Chấp nhận sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế khác nhau trong nền kinh tế đã tạo ra xung lực mới cho sự phát triển và đã làm cho nền kinh tế từ nghèo khó từng bước được cải thiện và khởi sắc đi lên.

Đại hội XI của Đảng tiếp tục làm rõ nội hàm, mục tiêu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là hình thái kinh tế thị trường vừa tuân theo những quy luật của thị trường, vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bới các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội”. Một trong ba đột phá chiến lược phát triển kinh tế- xã hội giai đoạn 2011-2020 chính là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Đổi mới tư duy kinh tế được phát triển cao phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, không bị gò bó, cứng nhắc vào một loại hình sở hữu về tư liệu sản xuất mà quan tâm vào bản chất bên trong của nó, chính là quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp. Đây là bước tiến lớn trong đổi mới trong tư duy lý luận về kinh tế của Đảng với việc khẳng định, làm rõ quan điểm, lý luận và tư duy về kinh tế cho giai đoạn phát triển mới, coi trọng và bảo đảm cho các thành phần kinh tế phát triển mạnh mẽ vì một đất nước Việt Nam giàu mạnh xã hội chủ nghĩa. Điểm mới và bước tiến trong tư duy và nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng XHCN của Đảng chính là khẳng định sự "bình đẳng" và "phát triển lâu dài" của các thành phần kinh tế và khẳng định việc thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế và theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và phân phối thông qua hệ thống an sinh xã hội, phúc lợi xã hội". Hơn nữa, Đảng ta khẳng định "Phát triển kinh tế là trung tâm"; xây dựng cơ cấu kinh tế: "có hiệu quả và bền vững".

Đại hội XII của Đảng đã làm rõ hơn khái niệm về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa về cả nội hàm, mục tiêu và cách thức thực hiện: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” . Tiếp theo đó, Hội nghị Trung ương 5 (khóa XII) đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 3/6/2017 về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó đã chỉ rõ “Xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một nhiệm vụ chiến lược, là khâu đột phá quan trọng, tạo động lực để phát triển nhanh và bền vững” và Nghị quyết số 10-NQ/TW  ngày 3/6/2017 về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó khẳng định kinh tế tư nhân là động lực phát triển nền kinh tế. Đổi mới tư duy về kinh tế của Đảng đã diễn ra liên tục trong hơn 33 năm đổi mới vừa qua và đang được tiếp tục tiến hành mạnh mẽ trong giai đoạn mới.

Trong thực tiễn lãnh đạo của mình, Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân tiến hành đổi mới nền kinh tế. Đầu tiên, Đảng đã tiến hành ban hành chấp nhận cơ chế khoán sản phẩm, đã ban hành chỉ thị 100-CT/TW  của Ban Bí thư ngày 13/1/1981về khoán sản phẩm đến nhóm lao động và người lao động trong nông nghiệp, tiếp theo đó là Nghị quyết 10- NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 5/4/1988 về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp đã tạo ra bước ngoặc ngoạn mục trong phát triển nông nghiệp. Đây là khâu đột phá ban đầu để đi đến thành công của sự nghiệp đổi mới nền kinh tế trong 33 năm qua.

Tiếp theo đó, Đảng đã lãnh đạo, chỉ đạo đổi mới quản lý trong doanh nghiệp, kế hoạch hai trong các doanh nghiệp nhà nước ra đời. Từng bước, công nhận tính tự chủ tài chính và tự chủ toàn diện của doanh nghiệp nhà nước, sau đó là cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, cho phép phát triển doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau. Năm 1986, Đảng ta đã lãnh đạo  định hướng thu hút các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và chỉ đạo việc xây dựng cơ chế, chính sách và ban hành luật thu hút đầu tư nước ngoài vào nước ta. Tính đến nay Việt Nam đã thu hút được hơn 380 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam. Cơ chế giá cũng từng bước thay đổi, từ cơ chế hai giá (giá nhà nước và giá thị trường chợ đen) thành cơ chế một giá theo thị trường. Tình trạng bao cấp qua giá được xóa bỏ..

Đặc biệt, Đảng Cộng sản Việt Nam đã có vai trò to lớn trong lãnh đạo đổi mới hệ thống ngân hàng từ một hệ thống ngân hàng chuyển thành hai hệ thống ngân hàng, tách bách chức năng thương mại ra khỏi ngân hàng Nhà nước Việt Nam và phát triển hệ thống các ngân hàng thương mại, thực hiện chức năng thương mại theo thông lệ quốc tế. Nhờ có đổi mới này mà quan hệ hàng hóa - tiền tệ phát triển, các quy luật thị trường được phát huy tác dụng, quy luật cung - cầu được vận dụng tốt. Tiếp theo tiến trình đó, hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, không chỉ dừng ở các ngân hàng thương mại cổ phần trong nước mà có cả các ngân hàng thương mại nước ngoài và liên doanh được thành lập. Đến hôm nay hệ thống ngân hàng Việt Nam cơ bản đã hòa nhập với hệ thống ngân hàng thế giới, thực hiện theo các thông lệ quốc tế, thực sự đáp ứng tốt yêu cầu phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng Xã hội Chủ nghĩa ở Việt Nam của Đảng Cộng sản Việt Nam đã và đang từng bước được làm sáng tỏ. Nhiều cơ chế, chính sách, thế chế của nền kinh tế thị trường định hướng Xã hội Chủ nghĩa ở nước ta đang từng bước hoàn thiện. Nhiều vấn đề thị trường ở Việt Nam đã và đang được hiện đại hóa và đang từng bước phù hợp hơn với thị trường quốc tế.

Bước tiến lớn nữa trong nhận thức lý luận và tư duy về nền kinh tế thị trường ở nước ta đã và dang được thể hiện ở các chính sách kinh tế, chính sách đối ngoại với việc đất nước ta ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thị trường thế giới. Bên cạnh những thành công to lớn về phát triển kinh tế- xã hội ở nước ta từ khi đổi mới đến nay, những thành tựu trong việc hợp tác kinh tế, chính trị, ngoại giao… với thế giới càng khẳng định việc lựa chọn phát triển nền kinh tế thị trường ở nước ta là một lựa chọn sáng suốt. Và có thể khẳng định rằng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay là một lựa chọn tất yếu và không có cách lựa chọn khác để đi lên CNXH. Có thể nói, kinh tế thị trường là phương thức phát triển kinh tế năng động và hiệu quả đối với các quốc gia biết cách sử dụng và vận hành nó. Có nhiều mô hình phát triển nền kinh tế thị trường (mô hình kinh tế thị trường kiểu TBCN, các nước phương Tây, Mỹ, Nhật Bản… hay mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN) và mỗi quốc gia cần lựa chọn cho mình mô hình tối ưu nhất. Kinh tế thị trường cũng có ở nhiều tầng nấc khác nhau: nền kinh tế thị trường hiện đại, phát triển; nền kinh tế thị trường còn nhiều bất cập, kém phát triển; nền kinh tế thị trường tự do; nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước… nền kinh tế hổn hợp. Đích hướng tới của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam chính là nền kinh tế thị trường hiện đại định hướng XHCN và đích cuối cùng của nó là một nền kinh tế thị trường năng động, hiệu quả đem lại cho ta một nền kinh tế giàu mạnh và phồn vinh bảo đảm đạt được dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh…

Trong những năm gần đây, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nước ta chậm được cải thiện. Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế cũng đã chậm lại. Xã hội có không ít vấn đề bức xúc. Một trong những nguyên nhân là động lực mà những cải cách trước đây tạo ra đã không còn đủ mạnh để thúc đẩy phát triển. Đảng Cộng sản Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ để có thêm động lực làm cho nền kinh tế có tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững. Nguồn động lực cho phát triển chỉ có thể đến từ đổi mới mạnh mẽ thể chế chính trị, thể chế kinh tế và phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của Nhân dân.

Việc nhận thức đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam về nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là một chìa khóa đột phá cho sự phát triển. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng làm cho thế giới đang ngày một nhích lại gần nhau hơn, thế giới phẳng, không gian và thời gian như nhỏ lại và ngắn hơn, Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư đang diễn ra nhanh chóng đã và đang thu hút các quốc gia, các nền kinh tế vào quỹ đạo nền kinh tế thị trường mà ở đó sở hữu tư nhân đóng vai trong vai trò quan trọng, thị trường và cơ chế thị trường quyết định sự phân bổ nguồn lực và cung cấp các thông tin, phi tập trung hóa là đặc trưng quan trọng trong việc ra quyết định, vật chất là động lực chủ yếu để thúc đẩy các thành viên. Những yếu tố thị trường của nền kinh tế thị trường hiện đại cần phải có thì đều được phát huy và phát triển ở mức cao như tính tích cực của nền kinh tế thị trường, năng động và hiệu quả, đồng thời nền kinh tế thị trường này có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam để hạn chế các mặt trái tiêu cực của nền kinh tế thị trường, cũng như những tác động làm cho các quan hệ kinh tế thay đổi về cách thức và phương thức mới theo hướng phát triển tốt hơn, hiệu quả hơn, có nhiều đặc trưng của chủ nghĩa xã hội hơn. Đồng thời trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN có cơ chế phân phối hiệu quả và công bằng mang đặc sắc của CNXH.  

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam sẽ là một nền kinh tế ở đó có thể chế kinh tế tối ưu nhất, bảo đảm cho các yếu tố thị trường phát triển đầy đủ, sự phân bổ nguồn lực hiệu quả được thực hiện triệt để theo cơ chế thị trường và hàm chứa đầy đủ tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội. So với thực tế hiện nay cho thấy chúng ta cần đổi mới tư duy kinh tế nhiều hơn nữa, dột phá trong tư duy kinh tế, lấy hiệu quả và lợi ích của cả đất nước, cả dân tộc làm thước đo chính cho mọi quyết sách, theo đúng quy định của Hiến pháp năm 2013, Nhà nước là của dân, do dân và vì dân./.